Heeft jouw kind het ook zo moeilijk in de klas? Merk je ook dat het je kind moeite kost om te ontprikkelen in de klas. Graag geven we je als ouder tips wat je kind kan doen, maar ook tips voor de leerkracht hoe om te gaan met zijn leerlingen waarbij sprake is van overprikkeling of juist onderprikkeling.

Wat is overprikkeling?

Overprikkeling wil zeggen dat je zintuigen te veel signalen of prikkels doorkrijgen. Prikkels zijn onder andere alles wat je ziet, proeft, hoort, voelt , je evenwicht systeem, het gevoel in de spieren en gewrichten en pijn of temperatuur of honger gevoel of als je naar wc moet. Al deze signalen komen bij personen met autisme, ADHD en hooggevoeligheid tegelijk en ongefilterd binnen. Het is voor hun brein lastig te onderscheiden wat belangrijke prikkels of informatie is en welke niet. Je zou kunnen zeggen dat hun filter niet goed werkt. Hierdoor ontstaat als het ware kortsluiting wat ook wel ‘overprikkeling’ wordt genoemd.

Overprikkeling bij ADHD, autisme of hooggevoeligheid

Bij mensen met autisme, ADHD, hooggevoeligheid en sensorische problemen, komen alle prikkels tegelijk en even hard binnen. Het is een grote warboel, chaos. Het kost het brein erg veel moeite om al die informatie te sorteren en prioriteren.

Overprikkeling kan ook invloed hebben op het gedrag, maar dat beschrijf ik verder hieronder in het artikel. overprikkeling kan ook zijn wat jij voelt of anderen.. gedachten emoties van jezelf of anderen…

Chaos in je hoofd

Wanneer je meer prikkels ontvangt dan je hersenen kunnen verwerken staan er ook nog onverwerkte prikkels in de file. Het kan in de hersenen leiden tot een verkeersopstopping van prikkels. Je zenuwstelsel maakt overuren om al het geluid, beelden, geuren, bewegingen en gedachten een plaatsje te geven. De chaos die dat veroorzaakt kun je vergelijken met de drukte en geluiden tijdens de ochtendspits op de snelweg, wat ineens geen snelweg is maar een landweggetje. Begint vervolgens je passagier tegen je te praten, dan is de chaos helemaal compleet. En dan is het fijn als je manieren hebt om te ontprikkelen.

 Teveel zintuiglijke prikkels tegelijkertijd

Een veelheid aan prikkels gelijktijdig, televisie aan en een gesprek voeren, wordt lastig. Nadenken, concentreren, handelen, het wordt moeilijker. Prikkels verminderen is de enige optie om niet in een staat van uitputting te komen. En laat dat nu net zo belangrijk zijn in een klas. Ga maar na, kinderen die fluisteren, een juf die uitleg geeft, stoelen die schuiven, en dan heb ik het nu alleen nog maar over de auditieve prikkels. Want vaak hangt zo een klaslokaal ook nog eens vol met tekeningen, posters, letters, regels. Je kunt je voorstellen dat het naar school gaan voor sommige kinderen dus absoluut geen pretje is dat ze nood hebben aan tips en ruimte om te ontprikkelen in de klas!

Overprikkeling en/of onderprikkeling bij kinderen

Ieder kind is uniek. Ook in gedrag en prikkelverwerking zijn kinderen heel verschillend. Het ene kind is een dromer en heeft letterlijk moeite om bij de les te blijven en andere kinderen worden extreem druk en moeten altijd bewegen of friemelen met de handen of wiebelen met de benen…hier hebben we gelukkig hulpmiddelen voor.

Overprikkelt kind

Iedereen krijgt gedurende de dag heel veel prikkels binnen maar niet iedereen kan hier gemakkelijk of goed mee om gaan.. dit is niet een kwestie van niet willen of koppig zijn, dit is onmacht. De prikkels overspoelen hen en ze weten letterlijk niet meer wat ze met zichzelf aan moeten. Je ziet deze kinderen thuis, maar ook in de klas storend gedrag vertonen, ze onderbreken anderen met praten en bewegen veel.

Vaak is er bij deze kinderen sprake van een prikkelverwerkingsprobleem. Het filter is niet goed afgesteld en die prikkels komen dan als een storm binnen in het hoofd van het kind. We hebben het dan over een overprikkelt kind.

Onderprikkelt kind

Ook heb je kinderen die ondanks de prikkels stil en dromerig zijn, die in de klas naar buiten staren. Bij hen komt geen enkele prikkel binnen waardoor deze afdwaalt in gedachten en juist stimulerende prikkels nodig heeft om uberhaupt ook maar iets mee te krijgen van wat er in de klas gebeurt. Bij dit type kind spreken we van onderprikkeling. Helaas is dit minder bekend. Het zijn vaak de dromerige kinderen, kinderen met bijvoorbeeld ADD. Friemelmateriaal/speelgoed kan dan helpen om alerter te zijn en betere concentratie te krijgen. Plaats bijvoorbeeld een onderprikkelt kind bij het raam of de deur (zo heeft het kind toch alle prikkels om alert te blijven en kan het zelf kiezen wanneer en hoeveel prikkels het kind zelf nodig heeft (bijvoorbeeld uit her raam kijken).

Hoe kan je overprikkelde kind ontprikkelen in de klas?

Ontprikkelen is een ander woord voor tot rust komen, zie het als een manier om prikkels te verwerken. Lees hier onze 10 tips om je kind zelf te laten ontprikkelen in de klas:

Gebruik een hoofdtelefoon in de klas

Let op! als je je kind een hele dag of uren aan 1 stuk een hoofdtelefoon geeft geraakt het kind hieraan gewend en kan het zijn dat ze juist gevoeliger worden voor geluid, zeker als je kind de hoofdtelefoon te lang gebruikt. Het beste is om bijvoorbeeld om het uur of bij moeilijke lessen de hoofdtelefoon te gebruiken.

Zorg voor een rustige werkplek

Bied het kind een rustig werkplekje. Een apart tafeltje, of een afgeschermd plekje door een kast of met een concentratiescherm dit helpt je kind af te schermen van prikkels zoals visuele en geluidsprikkels.

Gebruik friemel speelgoed en materiaal

Friemelen helpt overprikkelde kinderen om te ontspannen. Voor kinderen die dromerig zijn helpt het friemelen om hun brein wakker te schudden en zich meer te concentreren.

Ademhalingsoefeningen

Help je kind om ademhalingsoefeningen te oefenen thuis, die het vervolgens zelfstandig op school kan doen om tot rust te komen op spannende momenten (moet niet moeilijk zijn).

Kauwen op een Kauwketting

Sommige kinderen kauwen bij stress of spanning, maar ook bij onderprikkeling op un potloden, gum of op kleding. Deze kinderen kun je dan het beste een veilig alternatief geven in de vorm van een bijtketting. Lees hier onze tips voor een bijtketting kopen.

Gebruik Aromatherapie

Aroma en aromatherapie heeft een positieve uitwerking op lichaam en geest. Maak hier gebruik van. Gebruik een diffuser, of een aromatherapie-ketting. Er zijn ook knuffels met bijvoorbeeld lavendelgeur.

Luister naar muziek

Muziek heeft eigenlijk net als geur invloed op de gemoedstoestand. Bespreek met je kind welke muziek hem of haar kalmeert. Overleg met de leerkracht of je kind op momenten om tot rust te komen en om zich af te sluiten van anderen prikkels muziek mag luisteren en daarbij is de snuggly rascals koptelefoon hoofdband erg fijn. Dit werkt soms beter dan een dempende koptelefoon.

Kijken naar een druppelbaan of zandloper met olie

Voor gevoelige kinderen, zijn de overgangsmomenten in de klas vaak onduidelijk en bezorgen extra prikkels. Laat je kind op die momenten aan zijn tafeltje iets rustgevends doen. Zoals kijken naar een druppelbaan of toverstaaf.

Picto- helpkaartje

Maak een kaartje voor je kind met een afbeelding die je kind zelf begrijpt. Laat je kind het kaartje bij dreigende overprikkeling op de tafel leggen. De leerkracht kan je kind dan even een me-time momentje bieden in een snoezelhoekje, stilteplekje of even een rondje buiten op het schoolplein. Ook kun je hiervoor de emotie-armband van Chewigem inzetten.

Bied je kind verzwaringsproducten aan

In de klas kun je je kind een verzwaringskussen voor op schoot geven. Je kind kan hierdoor zijn lichaam beter voelen. De druk helpt het lichaam tot rust te komen. Ook een drukvest zoals squease of een verzwaringsknuffel is een aanrader.

Elastiek voor rond de bureau of stoelpoten

Is je kind heel beweeglijk, knoop dan een elastiek om de stoel- of de tafelpoten. Zo kan je kind lekker wiebelen met voeten en benen zonder dat het anderen stoort! (ook heeft stimove een hele leuke voeten roller!)

Hoe help je een overprikkelde leerling ontprikkelen op school?

Hierboven heb ik je tips gegeven die je kind zelf kan doen om tot rust te komen in de klas. Maar wat kunnen anderen doen om je kind te laten ontprikkelen in de klas ( zoals bijvoorbeeld leerkrachten.)?

Rustige werkplek

Bespreek als leerkracht met het kind en de ouders wat voor een plekje in de klas rustig kan zijn. Maak gebruik van afscheidingen zoals een concentratiescherm. Zorg voor een opgeruimde klas, waarbij alles zijn vaste plek heeft. Ook aan de muren waar de leerling op kijkt niet teveel visuele prikkels aanbieden.

Voor deze leerling is het met regelmaat veranderen van de plekjes in de klas stressvol. Bereid dit indien nodig dus voor met de leerling.

Wees geduldig

Kinderen die snel uit balans zijn, hebben nood aan een rustige en begripvolle benadering. Wees duidelijk in je verwachting maar let op met emotie in je stem. Gebruik een fijne intonatie om verdere overprikkeling te voorkomen.

Taken in de klas

Geef het kind schakel of puzzeltijd bij opdrachten of taken (ze moeten de hoeveelheid prikkels kunnen opslaan,ordenen en verwerken en dit kost meer tijd en energie voor het kind! Deel grote taken in tot kleine taken (bijvoorbeeld 1 grote toets deel je op in 5 kleine korte vragen of papieren). Ook zo met rekensommen. Maak desnoods kopietjes van een blad uit het boek met maar 10 sommen die gemaakt moeten worden, dan het boek wat veel afleiding heeft zoals plaatjes.

Laat het kind soms tussen de lessen door bewegen

Het is wetenschappelijk bewezen dat dit beweging een zeer goed effect heeft op het gedrag in de klas en de concentratie! Dus niet alleen de over- of onderprikkelde leerling laten bewegen, maar doe meteen iets met de hele klas. Denk aan de zogenaamde energizers.

Pictogram kaartje of Emotie-armband

Maak een picto – kaartje dat het kind zelf begrijpt, als het kind dreigt overprikkelt te worden kan dit kaartje bijvoorbeeld op de tafel gelegd worden om aan een leerkracht te tonen. Zo hoeft jouw kind ook niet te praten en kan het non-verbaal toch zeggen wat het nodig heeft!

Time – out plekje / stilteplekje

Richt een hoek van het klaslokaal in als een stilte plekje, of wellicht is er naast het lokaal ruimte voor een rustplekje. Met een zitzak, wat friemelmateriaal en een boekje kan een kind daar ontprikkelen.

In gesprek gaan met kind en ouders

Bespreek met de ouders en het kind welke hulpmiddelen het kind in de klas kunnen helpen. Overleg indien nodig met de SI-therapeut of ergotherapeut indien die bij het gezin betrokken is welke hulpmiddelen het kind helpen ontprikkelen in de klas.

Taakjes op de gang

Laat het kind bijvoorbeeld taakjes doen zoals boeken naar een andere klas brengen om even uit de stressvolle klas te zijn. Tevens zijn boeken zwaar en levert dat diepe druk, hetgeen kan helpen om tot rust te komen.

Hoe help je een onderprikkelde leerling in de klas?

Hier volgen enkele tips om om te gaan met onderprikkeling (als de leerling bijvoorbeeld te weinig prikkels binnenkrijgt of zijn concentratie verliest in de klas of dromerig is en de helft van de les mist…).

Friemelmateriaal

Friemelen met doelloos materiaal helpt onderprikkelde kinderen om zichzelf te activeren en concentreren. Let op dat het ook echt materiaal is waar ze geen trucjes mee kunnen doen of een eindproduct maken, dan gaat de focus naar het friemelspeelgoed ipv naar de les. Voorbeelden van doelloos friemelmateriaal zijn de tangle, osm toys, spinning cube, stressbal.

Kauwketting

Het kauwen op een bijtketting helpt kinderen die onderprikkeld zijn om zichzelf te activeren, om zich weer te concentreren. Door het kauwen komt er meer zuurstof vrij en ook helpen de kaakbewegingen mee om het brein te activeren. Je kunt ook kauwgom of harde snacks aanbieden.

Plaats in de klas

Een onderprikkelde leerling plaats je bijvoorbeeld aan een bureau dicht bij een deur die open en dicht gaat of in een groepje met kinderen die iets minder stil zijn. Zo help je het kind ”wakker te houden” en krijgt het genoeg visuele prikkels binnen.

Beweging

Geef het kind taakjes waarbij deze veel kan en mag bewegen in de klas Bijvoorbeeld toetsen uitdelen, of laat het kind staand aan een bureau werken. Ook hier kun je aan de tafel- of stoelpoten een voeten-roller aanbieden.

Wat te doen bij overprikkeling (meltdown) in de klas ?

Ik zal even kort proberen uitleggen wat een meltdown is: een meltdown is een moeilijker woord voor overprikkeling / crisis bij een kind. Het kind kan storend en moeilijk gedrag vertonen, maar dit is niet dat ze iets niet willen of iets niet krijgen in tegenstelling tot andere kinderen die een crisis krijgen als ze geen snoep in een winkel krijgen, een meltdown is totaal overprikkeld zijn! Lees hier meer over een meltdown

Hieronder enkele tips

Zorg voor veiligheid

Wanneer het kind begint te schoppen en te slaan, zorg dan eerst voor het kind zelf en de omgeving (de klas) dat het kind of anderen in de klas veilig zijn en niet gewond raken (zorg dat het niet kan gooien met glas of iets scherps te pakken kan krijgen)!

Blijf in alle situaties rustig

Gebruik weinig taal, de noodzakelijk taal die je maakt naar het kind moet op een rustige manier. Word niet boos of toon zo weinig mogelijk emoties (dit zijn extra storende prikkels, het kind is buiten zijn zinnen en weet niet meer wat het doet!).

Praten met het kind tijdens een meltdown heeft geen zin, het kind zit in overlevingsmodus. Bied het kind wel een veilig gevoel aan of zorg ervoor dat het uit die moeilijke omgeving of situatie geholpen wordt, moest er gevaar dreigen voor jou, het kind, of anderen!

Maak een nood pakket of een survival pakket

Hierin zitten bijvoorbeeld een hoofdtelefoon of materiaal om tot rust te komen zoals friemelspeelgoed of andere helpende spullen zoals verzwaringshulpmiddelen. Dit kun je aanreiken op een time-out dan wel rustplekje om het kind te ondersteunen.

Na bespreken meltdown

Praat achteraf, als je kind nog weet waarom het een meltdown had, (best een dag erna ofzo) over waarom je kind het moeilijk had en zeg dat je je kind begrijpt! Dit is zeer belangrijk dat het kind zich gehoord en veilig voelt. Zowel dat ouders als leerkrachten dit gesprek aangaan.

Vertrouw op je eigen ervaring

Trek je als ouder of leerkracht niets aan van wat anderen denken of zeggen, Jullie kennen het kind het beste en weet wat het op een moment van overprikkeling of meltdown nodig heeft om te ontprikkelen in de klas! Onthoud dat een meltdown onmacht is en geen koppig gedrag! Het kind zit in overlevingsmodus.

Misschien vind je dit leuk om te lezen?

• Kalmerende strategieen voor in de klas
• Een Kauwketting in de klas
• 7 proprioceptieve activiteiten voor in de klas
• 15 tips om te ontprikkelen