Interoceptie en emoties

Gisteren gaf ik twee workshops achter elkaar. En vandaag ben ik moe. Als je mij zou vragen hoe het me gaat zou “moe” mijn antwoord zijn. Iets preciezer voel ik het volgende: mijn onderrug zeurt, ik voel een lichte kramperige vermoeidheid, het voelt alsof ik naar de wc moet maar dat is niet het geval, mijn schouders en nek voelen stijf, mijn oogleden voelen branderig, mijn linkerkuit trekt een beetje, ik voel spierkramp in mijn kaken. En ik noem dat moe.

Lichamelijke sensaties

Ja, ik weet het, het zijn veel lichamelijke sensaties. Ik heb, in vaktermen, een hyperresponsieve reactie op het interoceptieve systeem. En nu in gewoon nederlands: alle signalen die ik registereer van binnen uit, de (biologische) veranderingen IN mijn lichaam komen hard binnen. Zo luid en duidelijk dat ik ze niet zomaar uit kan zetten. Ik voel ze, ze zijn er en ik kan ze niet negeren.

Sherrington definieerde interoceptieve waarneming in 1948 als de mate van gevoeligheid van een persoon voor lichamelijke signalen. Interoceptie staat tegenover exteroceptie, wat te maken heeft met de waarneming van de externe omgeving, en proprioceptie, wat de positie van het lichaam in een ruimte reflecteert (Sherrington, 1948).

Proprioceptie

Als je mij kent, dan heb je het woord proprioceptie al wel eens gehoord of gelezen. Dit zintuig is de koningin der zintuigen. Het inschakelen van je houding en spiergevoel zorgt ogenblikkelijk voor kalmte als je dat nodig hebt (en ritmisch zwaar werk inzet bijvoorbeeld) en alertheid als je aritmisch beweegt in de ruimte. Dit zintuig is jammer genoeg onbekend bij velen, maar eenmaal in het vizier raak je deze niet meer kwijt. Dit zintuig heeft eerder een onderregistratie dan een overregistratie. Dus, je voelt eerder te weinig uit je houding en spiergevoel dan te veel.

En nu dus: interoceptie

Bij veel gevoelige, sensitieve kinderen is er echter een zintuig dat net zo onbekend is als de proprioceptie en vaak en snel registreert. Dat gaat dus niet over lichaamshouding en je positie in de ruimte, maar het zijn wel lichamelijke signalen. Die interoceptieve signalen kunnen erg in de weg zitten. Want dit zintuig registreert hoe het lichamelijk gezien met je gaat en heeft daardoor een hoge prioriteit: want, blaas vol betekent dat je NU moet plassen, dorst betekent NU drinken, honger NU eten.

Zo’n signaal kan je echt niet zomaar negeren of uitzetten. Dat zou voor je lichaam gevaarlijk kunnen zijn. Dus, als jouw interoceptie hypergevoelig is en jij bijvoorbeeld een drukverandering in je blaas makkelijk registreert en jij dus het signaal krijgt dat je moet plassen, dan is het heel lastig als je (bijvoorbeeld op school) niet mag als je moet. Sterker nog, het is haast on onmogelijk om dan met je aandacht ergens anders te zijn dan bij die volle blaas.

Gevoelige registratie, vinden we dat oke?

En toch is het onbewust precies wat we vaak van kinderen verwachten. Dat ze negeren dat die prikkel er is. Want, als je moet plassen en je mag niet, zeg je dan niet tegen dat kind dat de lichamelijke signalen goed genegeerd kunnen worden? Of, wat ook vaak gebeurt, er wordt gezegd dat het niet klopt wat een kind zegt. Het kind kan onmogelijk ALWEER naar het toilet moeten, het is pas geweest. Maar ja, als zij registreert dat er weer een drukverandering in de blaas is, voelt het wel alsof ze moet plassen. En haar signaal te ontkrachten is als haar innerlijke wereld te ontkrachten. En volgens mij wil niemand dat bewust.

Nou hoor ik je denken: maar ja, je kunt dat kind toch onmogelijk elke 10 minuten naar de wc laten gaan? Dat ben ik met je eens, zo kan een kind zich namelijk nooit eens lekker verliezen in spel, of in een taak verdiepen. Omdat altijd die prikkel tegen haar loopt te schreeuwen. En dat is echt ook niet fijn, zo kan ik je vanuit ervaring vertellen. Want soms is het de blaas, maar stel je voor dat het gaat over je hartslag die je sneller voelt gaan. En het voelt alsof je hart uit elkaar knapt, of je bent buiten adem en het voelt alsof je stikt. Kan je je voorstellen dat je daar heel angstig van kunt worden?

Uit onderzoek is ook gebleken dat kinderen met een hyper registratie op de interoceptie daar heel direct emoties aan koppelen. Logisch ook toch, als je een kleuter bent, vol in de magische fase zit en steeds voelt dat je hart heel snel gaat kloppen dat je denkt dat je hart eruit gaat? En dat je dat dan probeert te vertellen maar dat iedereen zegt dat dat niet kan. Maar jij voelt het wel! Daar kan je behoorlijk angstig en in de war van raken. Angstig, want het voelt echt zo. En in de war, want iedereen zegt dat het onzin is. Je met best stevig in je schoenen staan als gevoelige kleuter om dan rustig en kal m te blijven. En laat je daar nou net een beetje aan de jonge kant voor zijn…..

Wat kan je doen?

Ik zie het als taak van de ouders om kinderen te helpen betekenis te geven aan de signalen die ze krijgen. Wat voel je? Wat betekent dat eigenlijk? Ik schrok vanmiddag ergens enorm van. Mijn hart zat in mijn keel en mijn armen tintelden van de spanning. Door die gevoelens te ervaren en tegen mezelf te zeggen dat ik enorm was geschrokken maar dat ik zo weer rustig zou worden en bij mijn sensaties te blijven tot dat het geval was, was de ervaring positief. Want, ik voelde immers ook dat ik weer rustig werd.

Vaak worden kinderen echter in de drukte van de dag heel snel weer weg getrokken bij de sensaties die ze ervoeren, zonder dat ze ook de rust of een plezierig gevoel weer in hun lichaam waarnemen. Als we daar tijd voor kunnen maken ontwikkelen ze een postieve relatie met hun lichaam.

Mindful registreren

Ik heb inmiddels geleerd dat die prikkel er is, dat ik die prikkel kan registreren, maar dat ik hem beter kan leren plaatsen. Dus, ik heb over mezelf geleerd dat een beetje druk in de blaas niet betekent dat ik meteen naar het toilet hoef. En ik kan die prikkels nu verdragen zonder er pijn van te voelen en een hogere spierspanning te creeeren, zonder hem weg te drukken en hem te negeren, maar ik kan omgaan met die prikkel.

Heel mindful kan ik je vertellen, als je dat leert en kunt. Dat gaat uiteindelijk over kunnen zijn met wat is. Er geen oordeel op hebben of label aan te hangen en weten wat de prikkel betekent. Dus, heel feitelijk benoemen wat er is. Ja, je hart klopt snel he? Dat voelt best spannend. En komt omdat je hard gerend hebt, of iets spannend vindt bijvoorbeeld. Maar als je zo weer rustig bent, zal je merken dat je hart weer zachter klopt. Zullen we eens proberen om een paar keer langzaam te ademen? Zie je, nu gaat het al langzamer.
Erbij blijven, zonder angst maar in vertrouwen. Woorden geven aan de prikkel en betekenis verlenen. Dus, wat is het wat je voelt en wat betekent dat eigenlijk.

En dan wordt een gevoelige interoceptieve waarneming ineens een voordeel
Inmiddels heb ik geleerd dat deze signalen echt zijn, dat niet iedereen ze voelt, maar ik dus wel. En daarmee kan ik zorgen dat mijn lichaam in balans blijft. Immers, als je de signalen niet kunt negeren, heb je wel goed voor jezelf te zorgen. Ik heb mijn eigen mindfullnessinstrument continu bij de hand en heb dus ook steeds de mogelijkheid om mezelf bij te sturen.

En, als therapeut heb ik een extra voordeel: ik weet hoe het is om veel te registreren, kan elk signaal benoemen en er betekenis aan geven EN ben het levende voorbeeld dat je de signalen in vertrouwen kunt ervaren…..

Dit blog is eerder verschenen op Drabblez